Kilka moich przemysleń odnosnie planów remontu cmentarzyka...
Myslę, że oprócz cmentarzyka warto też upamiętnić miejsce samego obozu.
Wydaje mi się też słuszne, żeby tekst znajdujący się w nowych tablicach (tablicy) informacyjych był zredagowany na nowo i obejmował wszystkie zebrane dotychczas informacje z Rocznika Jeleniogórskiego, Echo, Panoramy.
Wstępna propozycja tekstu na tablicę przy cmentarzyku oraz przy obozie:
----------------------------------------------------------------------
TEKST NA TABLICY PRZY CMENTARZYKU:
CMENTARZ OFIAR OBOZU PRACY Z OKRESU II WOJNY WIATOWEJ
Cmentarz jest symboliczną mogiłą ofiar obozu jenieckiego, który był oddalony od tego miejsca o kilkaset metrów, w dół Drogi Sudeckiej, nieco poniżej jej nasypu przed potokiem Myja. Więniowie obozu – jeńcy i więniowie III Rzeszy, pochodzący z podbitych krajów Europy – pracowali nad budową Drogi. Jej przeznaczenie nie jest do końca jasne. Prawdopodobnie była inwestycją o znaczeniu militarnym. Z zachowanych planów wynika, że miała połączyć północną i południową stronę Karkonoszy.
OBÓZ PRACY PRZY DRODZE SUDECKIEJ
Po zakończeniu wojny miejscem upamiętniającym ofiary obozu stał się cmentarzyk przy Drodze Sudeckiej. Lokalizacja obozu popadła na jakis czas w niepamięć. Dopiero w latach 2005-2006 pojawił się pomysł upamiętnienia obu tych miejsc.
Historia obozu zaczęła się w padzierniku 1939 r. , kiedy to do lasu pomiędzy Przesieką i Borowicami przywieziono pierwszą grupę robotników polskich. Początkowo ich zajęciem była budowa drewnianych baraków obozu na wyznaczonym dwuhektarowym terenie. Karczowany las szybko zamienił się w polanę, jaką widać na zachowanych zdjęciach. Do dzis obszar ponownie zarósł wysokim lasem, jednak nadal widoczne są ziemne tarasy na których stały baraki, resztki fundamentów obozowej kuchni oraz murowane pozostałosci obiektów dla nadzorców obozu (w rejonie punktu ujęcia wody na Myji przy żółtym szlaku z Borowic do Przesieki).
Jak czytamy w Roczniku Jeleniogórskim z 1972 r., „W dniu 20 kwietnia 1940 r. przywieziono do Jeleniej Góry transport 2000 Polaków, wywiezionych z kraju przede wszystkim z Sosnowca, Będzina i Olkusza, do prac przymusowych”. Częsć z nich, około 100 osób, została osadzona w obozie „Arbeitskommando Nr 374, Hain [Przesieka], Riesengebirge [Karkonosze]”, jak brzmiała oficjalna nazwa obozu przy Drodze Sudeckiej.
Więniowie pracujący przy budowie Drogi Sudeckiej zajmowali się kruszeniem skał kilofami i wywożeniem urobku kopalnianymi wózkami po tymczasowej linii wąskotorowej (widoczne na zachowanych zdjęciach). Inni zajmowali się pracą w obozowych warsztatach rzemieslniczych.
W 1943 roku został zlikwidowany obóz dla cywilów. Więniów wywieziono do Niemiec. W ich miejsce sprowadzono jeńców polskich, radzieckich, francuskich, duńskich z obozu zagłady w więtoszowie, obozu w Wojcieszycach oraz ze Stalagów w Zgorzelcu i ÂŻeganiu. Cytując za Rocznikiem Jeleniogórskim - „Przeciętny stan jeńców w Arbeitskommando nr 374 wynosił dziennie 700 osób, w tym około 300 francuzów. (...) Praca była bardzo ciężka, wielu jeńców zmarło z wycieńczenia, głodu, zimna i chorób. Obóz miescił się w kilkunastu drewnianych barakach. Otoczony był drutem kolczastym i znajdowały się tam także wieże wartownicze.” Częsć jeńców wojennych była prawdopodobnie zakwaterowana w póniejszej strażnicy wojskowej na Przełęczy Karkonoskiej.
CMENTARZ
Więniowie obozu nadzorowani przez SS byli traktowani bardzo brutalnie. Pod koniec wojny na skutek mordów, katowania, rozstrzeliwania jeńców doprowadzono do prawie całkowitej likwidacji obozu. Uratowało się bardzo niewiele osób. Ich nazwiska nie są znane. Już w 1964 roku nie udało się nawiązać kontaktu z żadnym z byłych więniów. Zamordowani byli grzebani w masowych grobach. W obozie zginęło około 1000 osób. W pobliżu cmentarzyka spoczywa prawdopodobnie około 500 – 600 z nich. Według Rocznika Jeleniogórskiego z 1972 r., odkrywki grobów dokonano 27 Padziernika 1970 r.
W obozie panowała epidemia tyfusu plamistego, na skutek której zmarło 39 jeńców, których pochowano w pobliskim lesie. Stąd własnie wzięła się symboliczna liczba nagrobków na cmentarzyku przy Drodze Sudeckiej. Na krzyżach przymocowano numerki jenieckie wydobyte z masowych grobów.
Jak pisał Andrzej Kański w tygodniku „Panorama” z 1972 roku, „w 20 rocznicę zakończenia wojny Nadlesnictwo nieżka w Sobieszowie, na terenie którego znajduje się wspomniana droga, ustawiło na jej poboczu poniżej lesnego cmentarzyka tablicę z następującym napisem – PRZECHODNIU i TURYSTO! Droga ta powstała z krwi i męczeństwa jeńców wojennych narodowosci polskiej, francuskiej i radzieckiej, pomordowanych przy budowie w latach 1940-44 przez oprawców hitlerowskich. Pod symbolicznymi 39 grobami na cmentarzu obok znajdują się masowe groby kilkuset jeńców. Złóż Hołd Ich Pamięci!”
Według artykułu „Cmentarz w Borowicach” autorstwa Haliny Cychol wydrukowanym w sobieszowskim parafialnym miesięczniku "Echo" nr 8/96 teren obozu był porządkowany i przekopywany przez harcerzy w poszukiwaniu pozostałosci. Podczas prac znaleziono resztki wyposażenia „zardzewiałe pudełka od pasty do butów, bagnet, klamra od niemieckiego paska z napisem "Gott mit Uns", szczątki starego wiadra, zwoje kolczastego drutu, kilka guzików od munduru, kilof...”. Nie wiadomo gdzie obecnie znajdują się znalezione przedmioty.
Miejscem kontaktowym dla osób zainteresowanych historią cmentarzyka, obozu i Drogi Sudeckiej jest karkonoskie forum serwisów internetowych
http://forum.przesieka.pl (
www.wkarkonosze.net www.przesieka.pl ,
www.borowice.pl)
ILUSTRACJE:
1. Reklamowa pocztówka niemieckiego przedsiębiorstwa z Legnicy, które przed 1939 r. podjęło się budowy "Drogi Sudeckiej". Na zdjęciu baraki dla robotników w Przesiece. Pocztówkę tę sprzedawano póniej jeńcom wojennym i przymusowym robotnikom budującym "Drogę Sudecką" podczas II wojny swiatowej.
2. Jeńcy wojenni i przymusowi robotnicy przy budowie "Drogi Sudeckiej".
3. Drogowskaz do „cmentarza ofiar faszyzmu” i tablica informacyjna na skraju "Drogi Sudeckiej" koło Borowic.
4. 39 symbolicznych grobów na cmentarzysku koło Borowic.
5. Plan docelowego przebiegu „Drogi Sudeckiej”
6. Mapa z lokalizacją obozu pracy.
------------------------------------------------------------------
TEKST NA TABLICY PRZY OBOZIE:
POZOSTAŁOCI OBOZU PRACY Z OKRESU II WOJNY WIATOWEJ
„Arbeitskommando Nr 374, Hain, Riesengebirge“
Dwuhektarowy fragment lasu rozciągający się za tą tablicą informacyjną był w latach 1939 – 45 miejscem funkcjonowania hitlerowskiego obozu pracy. Więniowie budowali Drogę Sudecką, przebiegającą po nasypie za obozem.
Historia obozu zaczęła się w padzierniku 1939 r. , kiedy to do lasu pomiędzy Przesieką i Borowicami przywieziono pierwszą grupę robotników polskich. Początkowo ich zajęciem była budowa drewnianych baraków obozu na wyznaczonym dwuhektarowym terenie. Karczowany las szybko zamienił się w polanę, jaką widać na zachowanych zdjęciach. Do dzis obszar ponownie zarósł wysokim lasem, jednak nadal widoczne są ziemne tarasy na których stały baraki, resztki fundamentów obozowej kuchni oraz murowane pozostałosci obiektów dla nadzorców obozu.
Jak czytamy w Roczniku Jeleniogórskim z 1972 r., „W dniu 20 kwietnia 1940 r. przywieziono do Jeleniej Góry transport 2000 Polaków, wywiezionych z kraju przede wszystkim z Sosnowca, Będzina i Olkusza, do prac przymusowych”. Częsć z nich, około 100 osób, została osadzona w obozie „Arbeitskommando Nr 374, Hain [Przesieka], Riesengebirge [Karkonosze]”, jak brzmiała oficjalna nazwa obozu przy Drodze Sudeckiej.
Więniowie pracujący przy budowie Drogi Sudeckiej zajmowali się kruszeniem skał kilofami i wywożeniem urobku kopalnianymi wózkami po tymczasowej linii wąskotorowej (widoczne na zachowanych zdjęciach). Inni zajmowali się pracą w obozowych warsztatach rzemieslniczych.
W 1943 roku został zlikwidowany obóz dla cywilów. Więniów wywieziono do Niemiec. W ich miejsce sprowadzono jeńców polskich, radzieckich, francuskich, duńskich z obozu zagłady w więtoszowie, obozy w Wojcieszycach oraz ze Stalagów w Zgorzelcu i ÂŻeganiu. Cytując za Rocznikiem Jeleniogórskim - „Przecięty stan jeńców w Arbeitskommando nr 374 wynosił dziennie 700 osób, w tym około 300 francuzów. (...) Praca była bardzo ciężka, wielu jeńców zmarło z wycieńczenia, głodu, zimna i chorób. Obóz miescił się w kilkunastu drewnianych barakach. Otoczony był drutem kolczastym i znajdowały się tam także wieże wartownicze.” Częsć jeńców wojennych była prawdopodobnie zakwaterowana w póniejszej strażnicy wojskowej na Przełęczy Karkonoskiej.
Więniowie obozu nadzorowani przez SS byli traktowani bardzo brutalnie. Pod koniec wojny na skutek mordów, katowania, rozstrzeliwania jeńców doprowadzono do prawie całkowitej likwidacji obozu. Uratowało się bardzo niewiele osób. Ich nazwiska nie są znane. Już w 1964 roku nie udało się nawiązać kontaktu z żadnym z byłych więniów. Zamordowani byli grzebani w masowych grobach. W obozie zginęło około 1000 osób. Około 500 – 600 z nich spoczywa w pobliżu cmentarzyka ofiar obozu, zlokalizowanego przy Drodze Sudeckiej, kilkaset metrów powyżej obozu.
Według artykułu „Cmentarz w Borowicach” autorstwa Haliny Cychol wydrukowanym w sobieszowskim parafialnym miesięczniku "Echo" nr 8/96 teren obozu był porządkowany i przekopywany w poszukiwaniu pozostałosci przez harcerzy. Podczas prac znaleziono resztki wyposażenia „zardzewiałe pudełka od pasty do butów, bagnet, klamra od niemieckiego paska z napisem "Gott mit Uns", szczątki starego wiadra, zwoje kolczastego drutu, kilka guzików od munduru, kilof...”. Nie wiadomo gdzie obecnie znajdują się znalezione przedmioty.
Miejscem upamiętnienia ofiar obozu stał się głównie cmentarzyk przy Drodze Sudeckiej.
Miejscem kontaktowym dla osób zainteresowanych historią obozu, cmentarzyka i Drogi Sudeckiej jest karkonoskie forum serwisów internetowych
http://forum.przesieka.pl
(
www.wkarkonosze.net www.przesieka.pl ,
www.borowice.pl)
ILUSTRACJE:
1. Reklamowa pocztówka niemieckiego przedsiębiorstwa z Legnicy, które przed 1939 r. podjęło się budowy "Drogi Sudeckiej". Na zdjęciu baraki dla robotników w Przesiece. Pocztówkę tę sprzedawano póniej jeńcom wojennym i przymusowym robotnikom budującym "Drogę Sudecką" podczas II wojny swiatowej.
2. Jeńcy wojenni i przymusowi robotnicy przy budowie "Drogi Sudeckiej".
3. Drogowskaz do „cmentarza ofiar faszyzmu” i tablica informacyjna na skraju "Drogi Sudeckiej" koło Borowic.
4. 39 symbolicznych grobów na cmentarzysku koło Borowic.
5. Plan docelowego przebiegu „Drogi Sudeckiej”
6. Mapa z lokalizacją cmentarzyka.